عکس و صوت | لالایی ها آیینه تمام نمای فرهنگ و ادب عامه هستند

 زمزمه های مادرانه ای که همواره مختص خاستگاه مردمان خود هستند؛ و متاثر از ویژگی های فرهنگی اجتماعی  برجسته آن جامعه، مانند لالایی های برخاسته از ذوق شاعرانگی مادران ایرانی که به فراخور لحظه سرایش، در زمینه های گوناگون سروده شده اند. نظیر: 

•    وابستگی های خانوادگی
•    گذران زندگی
•    کسب روزی حلال
•    دگرگونی های پی در پی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی
•    مشاغل
•    مذاهب
•    قهرمان پروری
•    دعا و آرزوی سلامتی برای دیگران
•    غیبت پدران
•    عناصر طبیعی
•    بیم ها و امیدها
•    پندها و اندرزها

که نمونه های قابل ذکری از موضوعات مطرح شده در این دل گویه های ناب به شمار می آیند.   لذا لالایی ها علاوه بر این که به عنوان آیینه تمام نمای فرهنگ و ادب جامعه خود شناخته می شوند؛ رویاهای شیرین مادران و کودکان شان را نیز با زبانی آکنده از سادگی و صمیمیت در قاب زیبای کلمات، به تصویر می کشند.

این گونه از ادبیات شفاهیِ فرهنگ عامه که معمولا در بحر هَزَج، وزن مفاعیلن، ریتم تَ تَن تَن تَن، سروده می شود؛ غالبا دارای ضرباهنگ نسبتا کوتاهی می باشد؛ تا به خاطر سپردن آن خصوصا برای خردسالان و کودکانی که پر شمارترین  مخاطبان لالایی ها را در هر جامعه ای تشکیل می دهند؛ بدون هیچگونه دشواری و مشقتی کاملا امکان پذیر باشد؛ ونهایتا با یکی دو مرتبه خوانده شدن یا شنیده شدن ِمحتوای مذکور توسط همین شیفتگان این گونه ادبی، همه آنچه که مورد مطالعه قرار گرفته؛ در ضمیر ناخودآگاهشان به سهولت نقش ببندد.

در سرایش چنین آثاری از منظر صنایع ادبی نیز افزون برآرایه های تشبیه و حس آمیزی، بهره گیری از تمثیل یا ارسال المثل هم، مورد توجه سرایندگان لالایی قرار دارد؛که بارزترین مصادیق آن را در این دو بیتی های دلنشین از منظومه خیال انگیز "با لالایی یاد می گیرم" به وضوح می توان مشاهده نمود؛ که در بحر هَزَج مربعِ سالم و به صورت موضوعی سروده شده است:
لالا، لا، لا گلِ یاسم!                              چِشات خورشیدُ الماسم! 
شکوفا شد برایِ تو                                 گلایِ سرخِ احساسم

لالا،لا، لا، گل لاله!                                بشی کاشکی که صد ساله!
نباشه مثلِ گل عمرِت!                             که گل مهمونِ یک ساله

اثر یاد شده نیز ضمن برخوردار بودن از تمامی مولفه های ادبی پرکاربردی که در سرودن لالایی ها به ویژه توسط شاعران، قاعدتا باید مد نظر قرار گیرد؛ ویژگی های منحصر به فرد دیگری نیز دارد؛ که نویسنده آن با بهره گیری خلاقانه از هر کدام شان، کوشش نموده هم جایگاه واقعی مجموعه لالایی مورد نظر را در میان علاقمندان خود رفته رفته ارتقا بخشد؛ و هم ضریب نفوذ روزافزون آن را در جامعه بر اساس اصل کلی آگاهی بخشی عمومی به فرد فرد مخاطبانش، هر چه بیشتر گسترش دهد. ویژگی های جالب توجهی که درباره آن به اختصار این گونه می توان سخن گفت: بهره برداری از بخش های مختلف "با لالایی یاد می گیرم" که به تدریج با شیوه های متنوع تری هم انجام خواهد شد؛ نه صرفا به منطقه جغرافیایی خاصی اختصاص دارد؛ نه هرگز به زمان معینی در طول شبانه روز محدود می شود. به عنوان مثال چه در روستاها و چه در شهرها، چه در جنوب کشور و چه در شمال آن، چه هنگام به خواب رفتن و چه در وقت بیداری، سطر به سطر مطالب آن را مشتاقانه می توان خواند؛ و به نسخه شنیداری اش نیزشادمانه گوش سپرد؛ تا در هر مرحله از مطالعه سودمند مجموعه لالایی مذکور، لذت ماندگارآموختن را به گونه دیگری بتوان تجربه کرد. زیرا با چنان زبان محبت آمیزی به رشته تحریر درآمده است؛ که دل هر مخاطب فارسی زبان دوستدار لالایی را، در چشم بر هم زدنی برای همیشه با خود می برد؛ چه می خواهد در حوالی همین سرزمین مادری هستند؛ چه حتی هر گوشه دنجی در دورترین نقطه دنیا قالب های شعری به کار رفته در بخش منظوم "با لالایی یاد می گیرم" نیز بر اساس تعداد ابیات تشکیل دهنده هر قطعه به ترتیب عبارتند از: مثنوی و دو بیتی، که افزون بر انسجام ساختاری میان فرم و محتوا، از دوبیتی های مجزایی شکل گرفته؛ تا هر کدامشان موضوع خاصی را با ارائه اطلاعات سودمندی به علاقمندان خود، آموزش دهند. آن هم در شانزده اپیزود، که به صورت دوازده قطعه دوبیتی تنظیم شده؛ و قطعه ده بیتی مستقلی که در قالب چهارپاره سروده شده؛ تا واگویه های دخترکی را با عروسک خود، شاعرانه روایت کند.

آرایه های ادبی متعددی هم در سرایش اثر یاد شده مورد استفاده قرار گرفته؛ که برخی از رایج ترین شان اتفاقا همان هایی هستند؛ که در اغلب لالایی های شناخته شده دیده می شوند. مانند تشبیه و حس آمیزی، که نمونه هایی از مصادیق عینی آن را هم در دوبیتی دلنشین مرتبط با گل سوسن می توان مشاهده کرد؛ که در آن این گل تماشایی برای مخاطبانش، به چلچراغ تشبیه شده؛ و هم در دو بیتی آموزشی سروده شده مختص گل آفتابگردان، تا مواردی از خواص درمانی حیرت انگیزش را به او یادآور شود.

هر چند مهم ترین ویژگی "با لالایی یاد می گیرم" را طبیعتا باید، بیان قابل درک نکات فرهنگی آموزشی پرکاربردی دانست؛ که در زندگی همه افراد جامعه، نقش انکارناپذیری دارند؛ و دوستداران اثر یاد شده نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند. نکات آموزنده بیشماری در خصوص: 
•    آشنایی با انواع گل ها
•    خواص درمانی بهترین گیاهان دارویی و داروهای گیاهی
•    تاثیر درختان بر کاهش آلودگی هوا و پاکیزه کردن آن
•    آگاهی یافتن از مواد مغذی موجود در میوه های چهار فصل سال
•    ارزش غذایی نهفته در بسیاری از سبزیجات، صیفی جات، لبنیات
•    چگونگی شکل گیری پدیده های طبیعی و نمود عینی آن 
•    دنیای اسرار آمیز آبزیان، پرندگان و نحوه تعامل با آنها
•    همزیستی مسالمت آمیز حیوانات اهلی و انسان ها با یکدیگر
•    هنجارهای رایج حاکم بر زندگی پر رمز و راز حیوانات وحشی
•    فرآیند دگردیسی کرم ابریشم به پروانه در دنیای حشرات
•    گردش قاعده مند سیاره های منظومه شمسی دور خود و خورشید
•    جادوی رنگ ها هنگامی که رویای شیرینی به واقعیت بدل می شود. 

موضوعات جذابی که علاوه بر مخاطبان "با لالایی یاد می گیرم" طیف های وسیعی از بزرگسالان را نیز مورد خطاب خود قرار می دهند.

البته با توجه به تمایل غیر منطقی تعداد زیادی از خردسالان و کودکان امروزی نسبت به سوء مصرف خوراکی های آسیب رسان به بدن مانند تنقلات خوش آب و رنگ خوشمزه، همچنین دسترسی داشتن آسان آنها به انواع هله هوله مضر و فست فودهای اشتها برانگیز، که مصرف مکرر آن به سیستم ایمنی شان زیان های جدی جبران ناپذیری وارد خواهد کرد؛ و نیز به دلیل بی نتیجه ماندن تلاش های مسئولانه والدین جهت ترغیب فرزندان شان مبنی بر عدم مصرف مستمر محصولاتی که ارزش غذایی چندانی هم برایشان ندارند؛ ضرورت مطالعه و گوش سپردن به لالایی های سبزیجات، صیفی جات، لبنیات، بیشتر احساس می شود؛ چه برای مخاطبان پر شمار این گونه ادبی، چه برای پدران و مادران دلسوزشان. زیرا کلام والدین از سوی فرزندان شان، ممکن است حرف زور یا نصیحتی ملال آور تلقی شود! لذا  شاید برای شنیدن این توصیه های خیرخواهانه، هنوز گوش شنوایی وجود نداشته باشد! اما اثر یاد شده با کلام شیوای مهرداد محمدپور و اجرای صمیمانه عذرا وکیلی، می کوشد تا در راستای تحقق یافتن این هدف ارزشمند، زبان گویایی برای هر دو طرف باشد؛ و با بیان مخاطراتی که مصرف بی قاعده چنین خوراکی هایی نصیب دوستدارانش خواهد کرد؛ متقاعدشان می کند تا از خوردن و آشامیدن غذاها و نوشیدنی های سالم لذت ببرند. زیرا هر سخن سنجیده یا نکته نغزی که در قالب کلامی شاعرانه به رشته تحریر درآید؛ بی تردید تاثیری صد چندان بر باورهای اکثر افراد جامعه به ویژه علاقه مندانش خواهد گذاشت. درباره خواص درمانی بهترین گیاهان دارویی نیز،  لالایی جداگانه ای سروده شده؛ تا مهم ترین ویژگی های این گونه های گیاهی را به مصرف کنندگان شان بهتر معرفی کند. علی الخصوص به آنهایی که در مواجهه با عوارض مخاطره آمیز ناشی از زندگی ماشینی، مصرف قاعده مند گیاهان دارویی را مسلما به هر گونه داروی شیمیایی ترجیح می دهند.
لالا، آویشن خوشبو!                     تو هستی پس مریضی کو؟
گلودرد و تب و سرما                    نمی مونن تو جون ما

لالا، خوش عطری دارچینم!         دوای خس خس سینه ام
چه می چسبه باهات چایی!           یه جور درمون سرپایی

منظومه خیال انگیز "با لالایی یاد می گیرم" که به قلم مهرداد محمدپور و در شانزده قطعه جداگانه سروده شده؛ عنوان نخستین مجموعه لالایی فرهنگی آموزشیِ تالیفیِ ایرانی با موضوع ادبیات کودک است؛ که به زبان ترانه و در سیصد و نود و چهار بیت به رشته تحریر در آمده؛ تا با لحنی صمیمی و بیانی دلنشین، روایتگر موضوعات جالب توجهی باشد؛ که به گواه بسیاری از مخاطبانش، آگاهی بخش، جذاب، و خاطره انگیزند. موضوعات آموزنده پر مخاطبی که پیشتر پیرامون آن و کلیاتی از مطالب مطرح شده در هر کدامشان، توضیحات مختصری به دوستداران اثر یاد شده ارائه گردیده است؛ که البته در دو بخش کاملا مجزا اما به هم پیوسته تولید شده؛ و علاوه بر امکان انتشار در قالب نسخه فیزیکی، به صورت کار افزار( اپلیکیشن) نیز،  قابل ارائه خواهد بود.

1.    بخش مکتوب شامل: شانزده جلد کتاب مصورمجموعا در سیصد و هشتاد و چهار صفحه که به همت لیدا طاهری، به صورت دستی وبا تکنیک میکس تصویرسازی شده؛ تا هر بیننده ای را در همان نخستین نگاه، مجذوب زیبایی های سحرانگیز سبک تصویرگری خود کند. چرا که بر اساس موضوع و درونمایه تشکیل دهنده هر شعر یا قصه جالبی که تصویرگری آن به وی سپرده می شود؛ پیوسته می کوشد با قلم ظریف و پرکار خود؛ شخصیت پردازی های کودکانه و جذابی را، در دنیای هیجان انگیزی از رنگ های ترکیبی گرم و سرد، به تصویر بکشد؛ تا همچنان با ارائه مجموعه های چشم نوازی از تصاویری خیال انگیز، مخاطبانش را غافلگیر کند.

2.    بخش شنیداری شامل: روایت کلامی پنجاه صفحه ازمتن های تالیفی به  نظم و نثر مجموعا در شانزده قطعه، که عذرا وکیلی آن را روایت کرده؛ تا با لحن مادرانه خود همچون پنجاه سال گذشته، علاوه بر خلق خاطرات ماندگار برای کودکان امروز و فردا، خاطرات خوش کودکان دیروز را نیز، همچنان برایشان زنده نگه دارد. البته به لطف همراهی موسیقی های روح نوازی از  Andrew Fitzgerald و Jeff Victor  که در سبک New-age music ساخته شدند؛ تا روایت موسیقایی خلاقانه ای باشند از شناخته شده ترین تم های لالایی های کودکانه. نغمه های آرام و دلنشینی که با صدای جادویی سازهایی همچون: پیانو، ویولون، باسون، گیتار، فلوت، بلز و سمپل های گوش نواز جعبه موسیقی، که بسیار هم خیال انگیزند؛ شنیدنی تر می شوند؛ تا علاوه بر نوزادان و کودکان، والدین شان نیز همراه آنها، لذت یک خواب شیرین را تجربه کنند. البته این موسیقی ها را به تناوب در تمام طول شبانه روز هم می توان شنید. به عنوان مثال: هنگام مطالعه، یا همزمان با انجام فعالیت های هنری، یا وقت رسیدگی به کارهای روزانه در منزل، یا داخل اتومبیل در حال رانندگی ، چرا که فضای کلی حاکم بر ساختار این موسیقی ها، آنقدر روشن و امیدبخش است؛ که با هر بار شنیده شدن به میزان قابل ملاحظه ای، از شدت هیجانات روانی ناخوشایند شنوندگانش کاسته می گردد.

 انتخاب و تدوین موسیقی متن اثر یاد شده نیز توسط مهرداد محمدپور صورت گرفته؛ که از میان هفتصد و بیست قطعه موسیقی، شانزده قطعه بی نظیر را در خود جای داده است؛ تا لذت گوش سپردن به لالایی ها، با همراهی این ملودی های خاطره انگیز دوچندان شود. ناگفته نماند نسخه بی کلام این موسیقی های رویایی نیز که همچون دنیای کودکان، پاک و بی آلایش اند؛ در بخش شنیداری مجموعه مذکور قابل شنیدن است؛ تا با ایجاد آرامش روانی پایدار در مخاطبان جدی این گونه آثار، استرس ناشی از تنش های روزمره را که امروزه یکی از شایع ترین عوارض زندگی مدرن در جوامع صنعتی به شمار می آید؛ از آنها دور کند؛ تا به تدریج و با تمرکز ذهنی بیشتری، به فعالیت های معمول شان ادامه دهند. البته در صورتی که گوش سپردن به چنین موسیقی های آرامش بخشی که تمرکز ذهنی شنوندگانش را نیز، به مرور زمان تقویت می کند؛ همواره از سوی آنها جدی تلقی شود.

هدف از تولید مجموعه لالایی مذکور آموزش موضوعات بسیار مهمی است؛ که نمونه های متعدد آن را علاوه بر کتب درسی دوره پیش دبستانی، در اغلب کتاب های درسی تمام پایه های دوره ابتدایی هم، به وضوح می توان مشاهده کرد. اما به دلیل تنوع موضوعات و گستردگی مطالب از یکسو و نحوه آموزش آن به دانش آموزان از سوی دیگر، که جذابیت چندانی هم برایشان ندارد؛ به نظر می رسد لذت واقعی مطالعه و درک آن را نیز در کتاب های درسی خود، آن چنان که باید احساس نمی کنند. دلایل تامل برانگیزی که خوشبختانه زمینه ساز شکل گیری این مجموعه نوآورانه شد؛ تا با بهره گیری هوشمندانه از زبان هنر به شیوه خلاقانه ای، گنجینه منحصر به فردی از متفاوت ترین لالایی های فرهنگی آموزشی را در دسترس دوستدارانش قرار دهد؛ به این امید که لذت واقعی مطالعه و درک آن را، هرگز از یاد نبرند! هر چند ناگفته پیداست که دوستداران این منظومه خیال انگیز را، تنها در میان جامعه دانش آموزی، نباید جستجو کرد. چرا که برای لذت بردن و کسب آگاهی بیشتراز این دایره المعارف فرهنگی آموزشی، نه محدودیت سنی خاصی برای مخاطبانش در نظر گرفته شده؛ و نه گروههای خاصی صرفا مخاطب آن هستند. بنابراین همه افراد جامعه در صورت تمایل خواهند توانست، یکی از مخاطبان جدی "با لالایی یاد می گیرم" باشند؛ تا به موضوعات مطرح شده در آن، با عناوین شانزده گانه-گل ها، گیاهان دارویی، درختان، میوه های بهار و تابستان، میوه های پاییز و زمستان، سبزیجات، صیفی جات، لبنیات، طبیعت، آبزیان، پرندگان، حیوانات اهلی، حیوانات وحشی، حشرات، منظومه شمسی، رنگ ها- از زاویه دیگری بنگرند. با توجه به نقش تاثیر گذار موضوعات تشکیل دهنده "با لالایی یاد می گیرم " مبنی بر افزایش تدریجی سطح آگاهی عمومی اکثر افراد جامعه، در خصوص برخی از مهم ترین مسائل شناخته شده فرهنگی آموزشی که ضرورت کسب آگاهی در موردشان، از دوران خردسالی تا کهنسالی همواره احساس می شود؛ گوش سپردن به قطعه لالایی گیاهان دارویی و نیز نسخه بی کلام موسیقی متن آن را به عنوان پیشنهادی تامل برانگیز، به فردفرد علاقمندان اثر یاد شده می توان توصیه نمود؛ تا از آنچه که پیرامون مجموعه لالایی مذکور در این گزارش خبری تحلیلی بیان شده است؛ تصور واقعگرایانه قابل درکی در ذهن هر کدام شان رفته رفته شکل بگیرد.